قانون کار چیست؟
برای موفقیت در هر زمینه‌ای، باید قبل از ورود با قوانین موجود آشنایی داشته باشید و حوزه اشتغال نیز از این قاعده مستثنی نیست. در پاسخ به سوال قانون کار چیست، باید گفت که این مهم یکی از قوانین جاری در کشور است که به بررسی روابط و حقوق کارگران و کارفرمایان نسبت به یکدیگر می‌پردازد.
نکته مهمی که باید به آن اشاره کنیم این است که قرارداد به‌کارگیری فرد برای انجام کار در اصل باید نوعی قرارداد اجاره اشخاص تلقی شود که جزو حقوق خصوصی است و در ماده 466 قانون مدنی به آن پرداخته شده است؛ به این معنا که رابطه کاری، رابطه دو شخص است که خودشان باید ضوابط و قواعد این رابطه خصوصی را تعیین کنند ولی از آنجا که آزاد گذاشتن طرفین و باز گذاشتن دست کارفرما و با توجه به نیاز کارگر و احیاناً کمبود کار و یا حتی عکس آن یعنی کمبود کارگر،باعث می‌شود که یکی از طرفین بتواند از آزادی قراردادی سو استفاده نموده و حقوق طرف مقابل را تضییع نماید.
به همین لحاظ در بیشتر کشورها از حدود یک سده قبل دخالت دولت‌ها در قراردادهای کار آغاز شده و تعیین شرایط قراردادهای کار را دولت‌ها به دست گرفته و اقدام به وضع قوانین مستحکمی در این زمینه نموده اند.در ایران نیز قانون‌گذار اقدام به تصویب قانون کار نموده است. این قانون از دوران مشروطه تا به امروز بین کارگر و کارفرما وجود داشته است و پس از تصویب مجلس شورای اسلامی در سال 1368 شمسی، توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام در سال 1369 شمسی به تصویب نهایی رسید. در این مقاله به توضیح نکات مهمی از این شاخه رشته حقوق یعنی قانون کار می‌پردازیم و به شما توصیه می‌کنیم که به منظور آگاهی بیشتر تا پایان مطلب با ما همراه باشید.
تاریخچه قانون کار
همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم، پیدایش قانون کار از دوران مشروطه بوده است و نخستین متن در مورد قانون کار را والی کرمان در رابطه با حمایت از کارگران کارگاه‌های قالی‌بافی در کرمان و سیستان و بلوچستان نوشت. در ابتدا مجلس شورای اسلامی در سال 1368 این قانون را مورد بررسی قرار داد و پس از بررسی و اصلاح آن توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام، در سال 1369 شمسی به تصویب نهایی رسید. در کتاب قانون کار، 203 ماده و 21 تبصره وجود دارد و کلیه تعاریف و موارد مهم در 12 فصل گرد هم آمده‌اند. کارگران و کارفرمایان در هنگام عقد قرارداد می‌توانند به منظور آگاهی از حقوق خود، این مواد و قوانین را مطالعه نمایند.
تعاریف مهم در قانون کار
قانون برای هر کدام از اشخاص کارگر و کارفرما و همچنین کارگاه، تعاریف جداگانه‌ای را در نظر گرفته است که شما می‌توانید آن را در فصل اول کتاب قانون کار نیز مطالعه کنید؛ در ادامه به بررسی هر یک از این تعاریف می‌پردازیم :
تعریف کارگر از نظر قانون کار
بر اساس ماده 2 کتاب قانون کار، به شخصی که در ازای دریافت حق‌الزحمه اعم از حقوق، سهم، مزد و سایر مزایا، به درخواست کارفرما، کار می‌کند، کارگر می‌گویند. لازم به ذکر است که بر طبق ماده 1 قانون مورد نظر، عنوان کارگر تنها مختص شغل خاصی نیست و تمام مشاغل در مؤسسات تولیدی، خدماتی، صنعتی و کشاورزی را در بر می‌گیرد.
با این تفاسیر، بر اساس ماده 2 قانون که جزو مواد مهم در قانون کار محسوب می‌شود، عنوان کارگر افراد مختلفی را شامل می‌شود. کارمندان شاغل در شرکت‌های خصوصی و همچنین افرادی که با تخصص‌های مختلفی نظیر مهندسی، استاد دانشگاه، وکیل و پزشک در کارگاه‌های مختلف، مشغول به کار هستند، جزو تعریف کارگر خواهند بود.
تعریف کارفرما از نظر قانون کار
بر اساس ماده 3 در قانون کار نیز به هر شخص حقیقی و حقوقی که کارگر با درخواست و نظر او و همچنین با حساب وی در قبالِ دریافت حق‌السعی، کار می‌کند، کارفرما می‌گویند. این ماده قانون بیان می‌دارد که کارفرما هر شخص حقیقی و حقوقی اعم از مدیر یا مسئول است که افرادی را به منظور رسیدن به اهداف خود، استخدام می‌کند و در ازای آن، حقوقی را پرداخت می‌نماید.
همچنین بر اساس ماده 3 قانون کار، کلیه اشخاصی که عهده‌دار مسئولیت کارگاه هستند اعم از مدیران و مسئولان زیرشاخه، کارفرما خوانده می‌شوند. شخصی که کارفرما خوانده می‌شود، باید به تمام تعهداتی که مدیران و مسئولان در قبال کارگر دارند، عمل کند. از طرفی اگر نماینده کارفرما تعهد یا تعهداتی را خارج از اختیارات خود برای کارگر در نظر گیرد و کارفرما مخالف آن باشد، کارفرما ضامن است و این به معنی آن است که موظف به انجام تعهدات مورد نظر خواهد بود.
تعریف کارگاه از نظر قانون کار
بر اساس ماده 4 قانون کار به محلی که کارگر به درخواست کارفرما یا نماینده او، در آن مشغول به کار می‌شود، کارگاه می‌گویند. کارگاه می‌تواند مؤسسات صنعتی، معدنی، ترابری، کشاورزی، ساختمانی، خدماتی، مسافربری، اماکن عمومی، تولیدی و امثال این موارد باشد.
اصطلاحات مهم در قانون کار
اگر یکی از طرفین کارگر یا کارفرما باشید، مسلماً اصطلاحات زیادی اعم از قرارداد، دستمزد، میزان حقوق و از این موارد به گوشتان خورده است. در ادامه برخی از اصطلاحات مهم در قانون کار را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
قرارداد در قانون کار
قرارداد کاری بر اساس قانون کار به متن مکتوب یا توافق شفاهی گفته می‌شود که طبق آن کارگر در ازای دریافت حق‌الزحمه تا مدت زمان معینی، برای کارفرما کار می‌کند. اگر در قرارداد، پایان و شروعی مشخص نشده باشد، قرارداد مورد نظر غیر موقت یا دائمی و کار مستمر خوانده می‌شوند.
به طور کلی قراردادهای کاری بر اساس سه ویژگی مختلف دسته‌بندی می‌شوند که عبارت‌اند از :
– بر اساس نوع استخدام بر اساس قانون کار قراردادها از جنبه نوع استخدام به دو نوع استخدام ارگان‌های دولتی و شرکت‌های خصوصی تقسیم می‌شوند.
– بر اساس مدت زمان کار قراردادها بر اساس مدت زمان، به سه دسته قرارداد کاری موقت، غیر موقت و قرارداد برای انجام کار معین تقسیم‌بندی می‌شوند.
– بر اساس ساعت‌های کاری قراردادها بر اساس ساعت کاری به دو نوع تمام‌وقت و پاره‌وقت تقسیم می‌شوند.
– بر اساس نوع استخدام بر اساس قانون کار قراردادها از جنبه نوع استخدام به دو نوع استخدام ارگان‌های دولتی و شرکت‌های خصوصی تقسیم می‌شوند.
– بر اساس مدت زمان کار قراردادها بر اساس مدت زمان، به سه دسته قرارداد کاری موقت، غیر موقت و قرارداد برای انجام کار معین تقسیم‌بندی می‌شوند.
– بر اساس ساعت‌های کاری قراردادها بر اساس ساعت کاری به دو نوع تمام‌وقت و پاره‌وقت تقسیم می‌شوند.
در قرارداد باید موارد مختلفی را در نظر بگیرید که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد :
– مشخصات کارفرما و کارگر.
– میزان حقوق یا مزد و مزایای الحاقی.
– تاریخ شروع و پایان قرارداد.
– نوع کار یا وظیفه محول شده به کارگر.
– میزان تعطیلات و مرخصی‌های ماهانه.
– مجموع ساعات کار و ساعات اضافه کاری با توافق طرفین قرارداد.
– مشخصات کارفرما و کارگر.
– میزان حقوق یا مزد و مزایای الحاقی.
– تاریخ شروع و پایان قرارداد.
– نوع کار یا وظیفه محول شده به کارگر.
– میزان تعطیلات و مرخصی‌های ماهانه.
– مجموع ساعات کار و ساعات اضافه کاری با توافق طرفین قرارداد.
علاوه بر مواردی که ذکر شده است، باید قوانین اداره کار را نیز در هنگام مذاکره و قرارداد بستن در نظر داشته باشید. لازم به ذکر است، در صورتی که قرارداد کاری برخلاف مقررات وزارت کار و تأمین اجتماعی باشد، قرارداد مورد نظر باطل بوده و قابل استناد نیست. همچنین اگر قرارداد کاری به صورت کتبی نوشته نشود، به صورت شفاهی تلقی می‌شود که البته توافق شفاهی نیز از لحاظ قانونی معتبر و قابل اثبات و استناد در محاکم مربوطه می‌باشد.
دستمزد در قانون کار
بر طبق قانون کار به مجموع وجه نقد یا غیر نقد که به کارمند پرداخت می‌شود و کارمند در مقابل آن، به وظایف محول شده عمل می‌کند، دستمزد گفته می‌شود. هر ساله و در ابتدای سال، شورای عالی کار حداقل دستمزد کارگرها را مشخص می‌کند. افزایش دستمزد کارمندان و کارگرها معمولا بر اساس تورم سال صورت می‌گیرد و این تورم هر ساله توسط بانک مرکزی اعلام می‌شود.
لازم به ذکر است که دستمزد در نظر گرفته شده برای کارگر، اگر کمتر از حداقل دستمزد تعیین شده توسط شورای عالی کار باشد، غیر قانونی خواهد بود و قابلیت پیگیری دارد.
دستمزد کار تمام‌وقت بر اساس قانون کار، مدت زمان کار تمام وقت برابر با 44 ساعت در هفته است و ایام تعطیل و جمعه‌ها نیز محاسبه نمی‌شود که در ازای آن باید مطابق این مدت زمان، دستمزد کامل و تعیین شده از سوی وزارت کار،رفاه و امور اجتماعی پرداخت می‌گردد.
دستمزد کار کارمزدی به میزان مزدی که به ازای مقدار کار مشخص شده پرداخت می‌شود، کارمزد می‌گویند و دستمزد پرداختی مورد نظر را دستمزد کار کارمزدی می‌نامند. در صورتی که کارگر با کارفرما در مورد حقوق به صورت کارمزدی توافقی را داشته، مبلغ پرداختی نباید کمتر از حداقل حقوق قانونی مصوب به نسبت ساعات عادی کار باشد.
دستمزد کار ساعتی قانون کار برای دستمزد کار ساعتی نیز تعریفی را تعیین کرده که به موجب آن به ازای زمانی که کارگر در اختیار کارفرما است، دستمزد کارگر محاسبه و پرداخت می‌شود. یعنی به‌صورت معادل‌سازی، چنانچه کارگری به‌جای 44 ساعت در هفته 22 ساعت در هفته در اختیار کارفرما باشد، نیمی از حقوق را دریافت خواهد کرد.
لازم به ذکر است که دستمزد در نظر گرفته شده برای کارگر، اگر کمتر از حداقل دستمزد تعیین شده توسط شورای عالی کار باشد، غیر قانونی خواهد بود و قابلیت پیگیری دارد.
دستمزد کار تمام‌وقت بر اساس قانون کار، مدت زمان کار تمام وقت برابر با 44 ساعت در هفته است و ایام تعطیل و جمعه‌ها نیز محاسبه نمی‌شود که در ازای آن باید مطابق این مدت زمان، دستمزد کامل و تعیین شده از سوی وزارت کار،رفاه و امور اجتماعی پرداخت می‌گردد.
دستمزد کار کارمزدی به میزان مزدی که به ازای مقدار کار مشخص شده پرداخت می‌شود، کارمزد می‌گویند و دستمزد پرداختی مورد نظر را دستمزد کار کارمزدی می‌نامند. در صورتی که کارگر با کارفرما در مورد حقوق به صورت کارمزدی توافقی را داشته، مبلغ پرداختی نباید کمتر از حداقل حقوق قانونی مصوب به نسبت ساعات عادی کار باشد.
دستمزد کار ساعتی قانون کار برای دستمزد کار ساعتی نیز تعریفی را تعیین کرده که به موجب آن به ازای زمانی که کارگر در اختیار کارفرما است، دستمزد کارگر محاسبه و پرداخت می‌شود. یعنی به‌صورت معادل‌سازی، چنانچه کارگری به‌جای 44 ساعت در هفته 22 ساعت در هفته در اختیار کارفرما باشد، نیمی از حقوق را دریافت خواهد کرد.